Rząca (Rząńca, Rzonca, Rzońca) Karol Boromeusz (1833–1901), kupiec, przemysłowiec, radny miasta Krakowa. Ur. 5 X w Dębowcu (pow. jasielski), był synem Antoniego (16 I 1790 – 10 XI 1836), tkacza, i Małgorzaty z Zawiszów (13 VI 1800 – 10 II 1872), akuszerki. Wg tradycji rodzinnej pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej h. Ślepowron, osiadłej od XVI w. na Podlasiu, podzielonej na dwie linie, jedną piszącą się Rząca, drugą Rzońca.

 

R. spędził młodość na Węgrzech, gdzie pracował w handlu, w r. 1857 przybył do Krakowa i w r. 1861 założył sklep z artykułami korzennymi, winami i delikatesami przy ul. Szczepańskiej 11. W październiku 1863 złożył prośbę o przyjęcie do krakowskiej Kongregacji Kupieckiej, na podstawie przedłożonych świadectw o praktyce handlowej zwolniony z egzaminu, został członkiem Kongregacji. W czasie powstania styczniowego zapewne wspomagał powstańców, o czym świadczyłby fakt, że 28 XI 1863 przeprowadzono w jego domu rewizję trwającą bardzo długo, niczego jednak nie znaleziono.

 

W r. 1864 otworzył R. wytwórnię wody sodowej i lemoniady gazowanej, początkowo przy ul. Szczepańskiej, a od października t.r. przeniósł sklep i fabrykę do domu przy ul. Grodzkiej 13, róg ul. św. Józefa (obecnie Poselska), i nazwał «Pod Koroną Węgierską». Rozszerzył wówczas asortyment sprzedawanych towarów o ryby, które sprowadzał z Kielc, oraz rozmaite marynaty. Ogłosił drukiem Cennik towarów korzennych, win i delikatesów oraz wody sodowej i lemoniady gazowej z handlu pod Koroną Węgierską (Kr. 1864). R. wprowadził sprzedaż wody sodowej w budkach na Plantach, co wówczas było nowością, a utrzymało się długo. Butelka wody sodowej kosztowała 16 ct., lemoniady 21 ct., a kubek 3–4 ct. Można było nabyć u R-y abonament na 50 kubków. Napełniał też syfony.

 

W r. 1869 otworzył R. przy ul. św. Józefa biuro komisowe, agencyjne i spedycyjne, i przyjmował w komis wszelkie towary. Pośredniczył również w przesyłaniu towarów koleją i okrętami na linii z Bremy do Nowego Jorku, Baltimore, Buenos Aires, Montevideo, Brazylii. Emigrującym udzielał pożyczek na podróż do Hamburga. Ponadto zajmował się sprzedażą losów.

 

W r. 1878 założył R. przy ul. św. Gertrudy 4 w domu, który nabył na własność, wytwórnię syntetycznych mineralnych wód leczniczych o składzie zbliżonym do naturalnych. Były to m. in. wody typu Ems, Vichy, Selter, Marienbad, Karlsbad oraz specjalne jak bromowa, jodowa, żelazista, kwaśna. Wody te szybko zyskały sobie popularność, a ich wysoka jakość powodowała, że zalecane były przez lekarzy i sprzedawane w aptekach oraz drogeriach. Wkrótce wody te zjednały R-y uznanie Tow. Lekarskiego Krakowskiego, które w specjalnym liście, ogłoszonym przez niego drukiem, polecało zwłaszcza selterską, gorzką i jodową wodę. R. nawiązał także kontakt z Komisją Balneologiczną AU i uzgadniał z jej członkami recepturę wód mineralnych. Przez wiele lat zdobywały one medale na wystawach krajowych.

 

W r. 1880 poszerzył R. swoje przedsiębiorstwo o produkcję atramentu, farb, pasty do butów itp. Napisał broszurę: Uwagi o wyborze i konserwacji atramentów (Kr. 1882). Jednakże wobec zbyt silnej konkurencji towarów niemieckich zrezygnował z wyrobu przetworów chemicznych, koncentrując się na wodzie sodowej oraz wodach mineralnych. Pracowity, przedsiębiorczy i pełen inicjatywy umiał R. dbać o reklamę swoich wyrobów. Oprócz licznych ogłoszeń w prasie, napisał Gazowe wody lekarskie sztuczne mineralne przyrządzane w zakładzie fabrycznych wód gazowych… (Kr. 1882); broszurę tę, uzupełnianą i poszerzaną, wielokrotnie potem wydawał. Z początkiem l. dziewięćdziesiątych XIX w. wraz z zięciem inż. Anastazym Chmurskim powiększył i unowocześnił fabrykę wód mineralnych i wody sodowej, która pod firmą «Rząca i Chmurski» świetnie prosperowała i długo cieszyła się wielką popularnością. Na Plantach: «co paręset kroków stoi altanka w stylu chińsko-szwajcarskim z szyldem Rząca i Chmurski, a w niej tryska z sykiem strumień wody sodowej» (Stanisław Broniewski). Wody mineralne w butelkach wysyłał R. również do Lwowa.

 

R. brał udział w życiu Krakowa, był członkiem Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego, wchodził w skład Rady Nadzorczej Tow. Kredytowego Rękodzielników i Przemysłowców, jako członek Kongregacji Kupieckiej zabiegał o terminowe przeprowadzenie egzaminów dla praktykantów. Dn. 9 VII 1890 został wybrany na radnego (z Koła III, małego przemysłu), należał do sekcji III do spraw prawniczych, przemysłowych i targowych. Od r. 1891 był członkiem Komisji do wymiaru taks wojskowych, Komisji Przemysłowej, a od r. 1893 należał do sekcji V dla spraw dobroczynności, sanitarnych, kwaterunkowych, nadawania obywatelstwa miejskiego, m. in. wybrany został w r. 1893 przez sekcję V do Komisji Rekursowej orzekającej w sprawach budowlanych, w t. r. został kwestorem. Pozostawał w Radzie miejskiej do 22 VI 1896, ponownie obrano go radnym w lutym 1900 (w miejsce ustępującego Karola Knausa), tym razem jednak niedługo służył miastu swą pracą i doświadczeniem. R. zmarł 14 III 1901 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim.

 

Ożeniony z Klementyną Magdaleną Borschill (1846–1922) miał R. syna Tadeusza (1867–1928), urzędnika Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń, właściciela wytworni wód mineralnych, oraz córki: Bolesławę (1863–1929), Janinę (ur. 1876), żonę Tadeusza Mareckiego, zastępcy prokuratora państwa, Helenę (ur. 1865), żonę inż. Anastazego Chmurskiego (ur. 1859), Klementynę (ur. 1883), 1. v. Siedlecką, 2. v. Persową, 3. v. Grzybowską.

 

Po śmierci R-y firma została przekształcona w spółkę akcyjną prowadzoną przez dzieci, a następnie wnuki. Doskonale prosperująca wytwórnia została po drugiej wojnie światowej zlikwidowana. Na Sukiennicach od strony ul. Brackiej zachowała się duża reklama firmy «Rząca i Chmurski».

 

 

 

Portret R-y namalowany przez Leonarda Stroynowskiego ok. r. 1898 w posiadaniu inż. Tadeusza Rządcy z Kr.; – Estreicher w. XIX i dopełnienie; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w., IX; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa; – Bieniarzówna J., Małecki J., Dzieje Krakowa, Kr. 1979; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1853–1866, Wr. Kr. 1958; Grodziska-Ożóg K., Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kr. 1983; Karolczak K., Właściciele domów w Krakowie na przełomie XIX i XX wieku, Kr. 1987 s. 154; – Broniewski S., Kraków wczorajszy w anegdocie, w: Kopiec wspomnień, Kr. 1964; Dziennik rozporządzeń dla st. król. m. Krakowa 1891 s. 94, 95, 1892 s. 114, 1893 s. 115, 1900 nr 3, 1901 nr 14; Galicja w powstaniu styczniowym; Posiedzenie odbiorcze Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie, Kr. 1875 s. 51; Skorowidz przemysłowo-handlowy Król. Galicji, Lw. 1906 s. 8, 352; Szematyzmy Król. Galicji 1890–1901; – „Czas” 1864 nr 42, 165, 1870 nr 142, 1890 nr 151 a, 157, 1901 nr 61, 62; „Diabeł” 1879 nr 2, 13, 1880 nr 18; Kalendarz Czecha 1869 s. 66, 1902 s. 88; – AP w Kr.: Spisy ludności 1870 I poz. 70, 1890 VI poz. 79b, Akta Kongregacji Kupieckiej 4, s. 728, 10 s. 184, 52 nr 2632; B. Jag.: rkp. 8830 III t. 12; B. PAN w Kr.: rkp. 1992; Urząd Paraf. w Dębowcu: Księga ur. 1833 s. 71; – Informacje dra Stefana Rzońcy.